Parazit, bir canlıya bağımlı olarak yaşayabilen ve üzerinde yaşadığı canlıya zarar veren mikroorganizmalardır. Bir parazit üzerinde yaşadığı canlının besinine ortak olarak yaşamını sürdürür. Besine ortak olması ise üzerinde yaşadığı canlının zayıf düşmesine ve hastalanmasına neden olur.
Parazitler dış ve iç parazitler olarak ikiye ayrılır.
DIŞ PARAZİTLER (EKTOPARAZİTLER):
A-Pireler(Ctenocephalides), gözle görülebilen, genellikle siyah renkte, çok hızlı hareket eden ve sıçrama kabiliyeti olan parazitlerdir. Pirelerin yaklaşık 30 günlük bir yaşam siklusları vardır. Bir dişi pire, ilk kan emişinden itibaren 39-48 saat içinde yumurtlamaya başlar ve yaşamı boyunca yüzlerce yumurta yumurtlar (Dişi bir pire 1 günde 50 adet yumurta yumurtlayabilir. Bir pire tüm yaşamı boyunca yaklaşık 1,500 adet yumurta yumurtlamaktadır). Bu yumurtaların bir kısmı konakçı(kedi, köpek v.s.) üzerinde kalsa da çoğu kısmı konakçının bulunduğu ortama dağılır. Kedi ve köpeklerin vücut ısısı insanlarınkinden yüksek olduğun için kedi ve köpekte bulunan pireler kolay kolay insana geçmez.
Pirelerin yumurta formu konakçı sayesinde her yere yayılır ve 2-10 gün içinde larva formuna dönüşür. Larva formu çevredeki tüy deri döküntüsü pire dışkısı gibi organik gıdalarla beslenirler ve sonunda pupa formuna girerler. Pupa fomunda aylarca beslenmeden yaşamlarını sürdürebilirler ve bu yüzden kolay kolay yok edilemezler. Karanlık ve nemli ortamları severler genellikle otluk, çalılık ve ormanlık alanlarda yoğun olarak bulunurlar. Kedi ve köpekler dışarıda dolaşırlarken pirelerin konakçısı olurlar. Bu parazitler çoğunlukla köpeğin koltuk altı, boyun ve kulak çevresi ile kasık bölgesindeki deri yüzeyinde gözlenirler. Pirelenen köpeklerin tüyleri arasında parazitin kendisi dışında siyah ya da kahve tonlarında toplu iğne başı büyüklüğünde, kahve telvesi görünümünde pire dışkısına da rastlanabilir.
Pireler kedi ve köpeği ısırarak kan emerler (yoğun enfestasyonlarda anemiye neden olabilirler), bazen tükürükleri ile alerjik reaksiyon ve kaşıntı sonucu deri bütünlüğünün bozulması nedeni ile dermatitis oluşturabildikleri gibi bazen de kendi vücutlarında taşıdıkları iç parazitleri(diplidium caninum) köpeğin kanına verirler (bakınız endoparazitler broşürü). Yavru kedi ve köpeklerde pire enfestasyonu hayati önemi olan aşılama programının gecikmesine neden olur( bakınız aşılama broşürü).
Kediniz veya köpeğiniz yaşamının herhangi bir döneminde bir pire enfestasyonuyla karşılaşabilir. Bir araştırma her 10 köpekten 1 tanesinin ve 5 kediden de 1’inin yaşamlarının herhangi bir döneminde bir pire enfestasyonuna maruz kaldığını göstermiştir.
B- Keneler:Kenelerde pireler gibi birçok hastalığa sebep olan gözle görülebilen ektoparazitlerdir. Ağızları çengelli olduğundan kan emme sırasında bu çengelleri deriye geçirirler ve keneler kolayca bulundukları yerden uzaklaştırılamazlar. Deri üzerinde görüldüklerinde tutup çekilirlerse kafaları deri içinde kalır ve deride apseye sebep olurlar. Bu nedenle cımbızla paraziti tutup çengelleri gevşediğinde yavaşça çevirip, çekerek çıkarmak gerekir ve bölge antiseptiklerle temizlenmelidir.
Keneler Nisan ayından ekim ayına kadar toprakta, otlarda, ağaçlarda, nemli ve gölgelik yerlerde yaşarlar. Genellikle kan emmek için hayvan ya da insan vücuduna gelirler ve çene altı, boyun, kulak içleri ve kulak kepçesinde yaklaşık 24-48 saat boyunca kalırlar. Kene doyduktan sonra tekrar toprağa kendini bırakarak 3000 e yakın yumurta bırakır ve ölür. Köpeğin tüyleri aralandığında farklı büyüklükteki ve renkteki keneler görülebilir. Kan emme sırasında çeşitli iç parazitleri, lyme (Kene Felci), kırım Kongo kanamalı ateşi, babesiosis, ehrlichiosis, tuleremi gibi birçok hastalığı konakçıya geçirirler. Karınları kanla doyan keneler tekrar toprağa geri dönerler
C-Bitler:
Isırıcı Bitler :Köpeklerde Trichodectes canis, kedilerde Felicola subrostratus bulunur. 1-3 mm boyunda, sarımtırak renkte, vücutları dorso-ventral basık, ağız yapıları ısırıcı- yalayıcı tiptedir. Hayvanların baş, boyun ve sırt bölgesinde en fazla bulunur; kıllar arasında kolayca farkedilirler. Bakımsız ve tımarsız hayvanlarda daha fazla bulunurlar. Konak hayvanın deri döküntüleri ve derideki lezyonlardan sızan eksudatla beslenirler. İnsana geçmezler.
Parazit bütün ömrünü konak hayvan üzerinde geçirir. Dış ortamda en geç 1 hafta içinde ölür. Dişiler yumurtalarını kıllar üzerine yapıştırırlar. 5-8 günde larvalar çıkar. Larva üç defa gömlek değiştirerek erginleşir. Toplam gelişme süresi 3-5 haftadır.
Belirgin bir semptom meydana getirmez. Hafif kaşıntı olabilir. Ağır enfestasyonlar kıl dökülmelerine ve bazen da kabuklu ekzemaya yol açabilir.
Emici Bitler :Kedilerde emici bit bulunmaz. Köpeklerde rastlanan Linognathus setosus, erkekleri 1.5 mm, dişileri 1.7 mm uzunluktadır. Ağız yapıları sokucu- emicidir. Kan emerek beslenirler. Çiftleşen ergin dişiler, 4-6 hafta süreyle, günde 5-10 yumurta yumurtlar ve yumurtalarını kıllar üzerine yapıştırırlar. 5-8 günde larvalar çıkar ve 3 defa gömlek değiştirdikten sonra erginleşirler. Üreme hızları yüksektir. Genç köpeklerde ve uzun kıllı köpeklerde daha fazla bulunurlar. Sayıca fazla olduklarında anemi, gelişme geriliği, zayıflama, az veya çok kaşıntı, hafif deri lezyonları ve kıl dökülmelerine neden olurlar.
Bitler de keneler gibi köpeğin tüyleri arasında fark edilir ve aynı problemlere neden olurlar fakat pire ve keneye göre köpeklerde dış parazit olarak bitlere nadiren rastlanmaktadır.
D- Uyuz:
A-Sarcopptidea ailesi
Sarkoptes cinsi:Her yaşta ve cinste köpekte, nadir olarak da kedilerde görülebilir. Direkt temasla, çoğunluklada baş, kulaklar, bacaklar, karın altı, dirsekler ve tüm vücuda bulaşır. Bulaştığı bölgede önce kaşıntı daha sonra tipik sarı kabuklar, eritamatöz papüller, kronikleşen durumlarda deri kalınlaşması (hiiperkeratinizasyon) ve tüy dökülmesi ile karakterize bir hastalıktır.
Notoedres cinsi:Çoğunlukla kedilerde bulunur. Baş ve kulaklardan başlayarak boyun bölgesine kadar yayılabilir, kaşınma ile ayaklara, ayaklardan vücudun diğer bölgelerine de bulaşabilir. Kaşıntı, tüy dökülmesi, papüller gözlenir.
B-Psoroptidea ailesi
Psoroptes cinsi:Psoroptes’ler deri yüzeyinde yaşarlar. Deride tünel açmazlar. Deride önce küçük çaplı veziküllerin şekillenmesine yol açar. Daha sonra veziküllerin kuruması ile kabuklar şekillenir. Hayvanlarda şiddetli bir kaşıntı vardır.
Otodectes cinsi:Kedi ve köpeklerin dış kulak yolu parazitidir. Dış kulak yolunda kahve renkli yumuşak bir kulak kirinin oluşmasına yol açar. Daha sonra bu kitle sertleşir. Bu uyuzda en önemli belirti hayvanın başını sallaması, kulağını aşağıya doğru sarkıtması ve kaşıntıdan dolayı kulak kepçesinin yaralanmasıdır.
C-Demodicidae ailesi
Demodex cinsi:Genel olarak derinin kıl folliküllerinde ve yağ bezlerinde yerleşir. Buralarda epitel hücreleri yiyerek beslenirler ve çoğalırlar.
Normal sağlıklı hayvanlarda klinik enfeksiyon pek görülmez. Bunun sebebi D.canis’in köpeklerin deri faunasın da normal olarak az sayıda her zaman bulunmasıdır. İmmun sistem zayıfladığın da, genç hayvanlar da, tüy bakımı kötü olduğunda, raşitizm de, gereksiz yere sık yıkama yapıldığın da, deri yüzeyinde irkiltici maddeler kullanıldığında (aşırı alkali sabun veya şampuanlarla yıkama da), kötü beslenme durumunda, kondisyon zayıflığında, viral enfeksiyonlarla (kanlı ishal, gençlik hastalığı gibi) beraber vücut zayıf düştüğün de, deri lezyonları gözlenir.
Enfeksiyon önce lokalize formla başlar, sonra konağın immun yanıta göre ya klinik tablo düzelir ya da lezyonlar generalize olur.
Tüm bu bahsedilen ektoparazitlerden petimizi korumak ve en hafif derecede zarar görmek için tek yapmanız gereken veteriner hekiminizin tavsiyelerine uymaktır.